حملة مغول: 1219 – 1258م((۱))

حملة مغول: 1219 – 1258م

در اینجا بار دیگر تاریخ این حقیقت را مدلل کرد که آسایش حاصل از تمدن موجب غلبة اقوام وحشی بر مردم متمدن می‌شود. سلجوقیان قلمرو شرقی اسلام را نیرویی تازه داده بودند، اما آنها نیز به سستی و تن پروری خو کرده، و اجازه داده بودند دولت ملکشاه به کشورهایی مستقل تقسیم شود که از نظر فرهنگی درخشان، اما از لحاظ نظامی ضعیف بودند، تعصب دینی و نژادی مردم را به دسته‌های مخالف و متخاصم تقسیم کرده بود و نگذاشت برای مقاومت در برابر صلیبیان متحد شوند.

در همین اوقات، در دشتها و صحراهای شمال باختری آسیا، مغولان بر اثر تحمل سختی‌ها و کثرت توالد پیوسته نیرو می‌گرفتند. آنها در خیمه‌ها یا در هوای آزاد به سر می‌بردند، به دنبال گله‌های خود به مراتع تازه حرکت می‌کردند، لباسشان را از پوست گاو تهیه می‌کردند، و با هیجان و علاقه رسوم جنگ می‌آموختند. این هونهای جدید، چون خویشان هشت قرن پیش خود، در به کار بردن خنجر و شمشیر و در تیراندازی از پشت اسبان بادپا مهارت داشتند. اگر گفتة جووانی د پیانوکارپینی، مبلغ مسیحی، را دربارة آنها بپذیریم، «این جماعت هر چه به دستشان می‌رسید، حتی شپش، را می‌خوردند»؛ 116 و از خوردن موش صحرایی، گربه،‌ سگ، و خون آدمی بدشان نمی‌آمد، . چنگیز خان (549 ـ 624 هـ‌ ق، 1167 ـ 1227م) این اقوام را به کمک مقررات سخت نظم و سامان داد، و از آنها نیروی عظیمی ساخت و آنان را برای فتح آسیای مرکزی از رود ولگا تا

دیوار بزرگ چین به حرکت آورد. هنگامی که چنگیز از پایتخت خود قراقروم غایب بود، یک سردار مغول بر ضد او برخاست، و با علاءالدین محمد، پادشاه دولت مستقل خوارزم، همپیمان شد. چنگیز این فتنه را سرکوب، و به شاه پیشنهاد صلح کرد؛ و او پذیرفت. ولی، کمی بعد، در ماوراءالنهر، دو بازرگان مغول، به عنوان جاسوس به وسیلة حاکم سلطان در اترار کشته شدند. چنگیز تقاضا کرد حاکم را برای تنبیه به او تسلیم کنند؛ شاه این تقاضا را نپذیرفت، رئیس فرستادگان مغول را بکشت، و بقیه را ریش تراشید و بازگرداند. چنگیز خان به جنگ برخاست و هجوم مغول بر دیار اسلام آغاز شد (616 هـ ق، 1219م).

سپاه مغول، به فرماندهی جوجی، پسر خان، 400,000 سپاه سلطان محمد را در نزدیک جند بشکست؛ و سلطان در نتیجة این شکست به سمرقند گریخت و 160,000 کشته در میدان به جا گذاشت. یک سپاه دیگر مغول به فرماندهی جغتای، پسر خان، به سوی اترار راند، آنجا را گشود و غارت کرد. سپاه سوم، به فرماندهی خود خان، به سوی بخارا راند و شهر را بسوخت، هزاران زن را به اسارت گرفت، و 30,000 مرد را بکشت. سمرقند و بلخ بی جنگ تسلیم شدند، اما از غارت و کشتار جمعی نجات نیافتند. ابن بطوطه، که صد سال بعد این شهرها را دیده است، گوید که هنوز غالب آنجا خرابه و لانة بوم است. تولی خان، پسر چنگیز، با 70,000 سپاه به خراسان حمله برد، و به هر شهری که رسید آن را ویران کرد. مغولان اسیران را پیش صف خود می‌نهادند و مختارشان می‌گذاشتند که یا با هموطنان پیش رو بجنگند یا از پشت سر کشته شوند. مرو به خیانت گشوده شد و پاک بسوخت؛ کتابخانه‌های شهر، که مایة فخر اسلام بود، طعمة آتش شد؛ به مردم آن اجازه دادند با دارایی خود از شهر خارج شوند، تا در بیرون شهر تک تک آنها را غارت و کشتار کنند. به گفتة مورخان مسلمان، این کشتار سیزده روز دوام داشت و 1,300,000 کس هلاک شد. نیشابور مدتی دراز شجاعانه مقاومت کرد و چون تسلیم شد (618 هـ ق، 1221م) همة مردان و زنان و کودکان شهر را، به جز چهارصد صنعتگر ماهری که به مغولستان فرستاده شدند، از دم تیغ گذرانیدند و از سرکشتگان هرمی وحشت‌انگیز ساختند. شهر زیبای ری با 3000 مسجد و کارگاههای سفال معروف ویران شد و، به گفته یک تاریخنویس مسلمان، همة مردمش کشته شدند. پسر سلطان محمد، سلطان جلال‌الدین، سپاه تازه‌ای از ترکان فراهم آورد، بر لب رود سند با چنگیز پیکار کرد، ولی شکست خورد و به دهلی گریخت. هرات بر ضد حاکم مغول طغیان کرد، و به عنوان مجازات 000’60 کس از مردم آنجا کشته شدند. این وحشیگری جزو روش جنگی مغولان بود؛ می‌خواستند در قلب مخالفان آتی خود رعبی فلج کننده بنشانند و در میان مغلوبین هیج امکان طغیانی باقی نگذارند ـ و منظورشان هم عملی شد. 

این بحث ادامه دارد ....................................................